Khác với các tài liệu quân sự thông thường, quyển sổ tay này mang đến một góc nhìn sâu sắc, giàu tính tự sự và văn chương về đời sống của cán bộ chiến sĩ trong hàng ngũ Quân giải phóng. Đó là những trang chép tay, với các lời đề tặng từ người bạn có tên là Nguyễn Đức Hinh. Nội dung gồm một số bài viết: "Trai anh hùng, gái đảm đang"; "Ánh trăng hứa hẹn" (viết ngày 19/3/1966 trong một hang núi ở Quảng Bình); "Đứt mối tình xưa" (viết ngày 20/3/1966); "Người..." (viết ngày 21/3/1966); "Quảng Bình quê ta"; "Đồng hương nhớ mãi" – một lời chia tay của Hinh, ký tên với hộp thư 8769. Những dòng ghi chép này thể hiện nhiều cung bậc cảm xúc: khát khao tình cảm, lòng yêu nước, và nỗi chia ly cá nhân. Một đoạn trích đặc biệt xúc động viết: “Rồi ngày mai cất bước lên đường dứt mối tình xưa... em không cần khóc chi cho thêm bận lòng nhau,” nhấn mạnh nỗi đau tinh thần trước giờ ra trận và sự chia cách. phản ánh những chủ đề như chia ly, nhớ thương và sự chấp nhận số phận, có thể đã được sáng tác khi các chiến sĩ chuẩn bị lên đường cho nhiệm vụ nguy hiểm qua các tuyến hành lang xâm nhập.
Nhận xét từ phía Mỹ: F034600020515 là một ví dụ hiếm hoi của tài liệu thời chiến kết hợp giữa giá trị hoạt động tình báo và lời chứng cá nhân. Được thu giữ từ một trong những chiến dịch lớn nhất của quân đội Mỹ năm 1966, tài liệu tái hiện trải nghiệm hậu cần và cảm xúc của các chiến sĩ miền Bắc khi vượt dãy Trường Sơn vào vùng chiến sự. Giọng văn cảm xúc cùng với bối cảnh quân sự xác thực cho thấy sổ tay này có thể đã được mang theo trong các chuyến đi xâm nhập, phản ánh trạng thái hoạt động thực tế của chủ nhân. Nội dung mang tính văn học cũng góp phần khắc họa đời sống nội tâm và những hy sinh cá nhân của người tham chiến. Xét đến giá trị di sản, tài liệu này nên được lưu trữ tại các trung tâm lịch sử và cân nhắc trao trả cho thân nhân của ông Trần Ngọc Cẩn hoặc ông Nguyễn Đức Hinh (nếu có thể truy tìm), như một phần của nỗ lực hòa giải và tưởng niệm đang tiếp diễn.
Hồ sơ F034600020515 bị quân Mỹ thu giữ tại Quảng Trị ngày 23/7/1966 trong Chiến dịch Hastings (còn được gọi là Chiến dịch Lam Sơn 289) - một cuộc càn quét quy mô lớn của Thủy quân Lục chiến Hoa Kỳ và Quân lực Việt Nam Cộng Hòa, diễn ra từ ngày 15/7 đến ngày 3/8/1966.
Ảnh đính kèm do tác giả cung cấp: Một số trang di bút và kỷ vật có trong các Hồ sơ nêu trên.
Hồ sơ mã số F034607600635 bị quân đội Mỹ thu giữ tại tỉnh Tây Ninh, ngày 1/8/1970. Đó là vùng giáp biên giới Campuchia, là một hành lang kết nối quan trọng của các đơn vị QĐNDVN và quân Giải phóng, hoạt động dưới quyền Bộ Tư lệnh Miền (B2). Việc thu giữ xảy ra trong khu vực chiến thuật số 3 (CTZ 3), một khu vực được lực lượng miền Bắc sử dụng dày đặc để vận chuyển nhân lực, vật tư và thông tin liên lạc từ Campuchia vào sâu trong lãnh thổ miền Nam Việt Nam. Tập tài liệu gồm 34 trang bằng tiếng Việt và tiếng Anh được thu thập từ một nguồn thẩm vấn không xác định và được phân loại là “tình báo thô.” Thời gian và địa điểm bắt giữ cho thấy tài liệu được thu hồi từ một môi trường hoạt động trực tiếp.
Bộ tài liệu này bao gồm các hồ sơ hành chính, cá nhân và tổ chức liên quan đến D2181 và bí danh một đơn vị quy mô Sư đoàn có bí danh “Công Trường.” Nội dung này có giá trị rất lớn đối với các nỗ lực xác định người mất tích trong chiến tranh (VMIA), đặc biệt là trong việc xác định các binh sĩ QĐNDVN có thể đã tử trận tại khu vực nơi tài liệu bị thu giữ hoặc chưa được quy tập hài cốt.
Cá nhân đáng chú ý và các đầu mối tìm kiếm tiềm năng:
Một là, ông Ngô Xuân Tùy, 26 tuổi, là nhân vật chính trong sổ tay (Mục 2), ghi chép từ ngày 16/6 đến ngày 20/1/1970. Nội dung cho biết ông có quê quán tại thôn Đông Sơn, xã Đông Quan, tỉnh Thái Bình (nay có thể là huyện Đông Hưng, Thái Bình?). Sức khỏe suy yếu khi phục vụ ở miền Nam, đề cập chỉ còn “một nửa sức lực” so với khi ở miền Bắc. Từng hoạt động tại Campuchia trong 4 tháng. Có liên hệ với một phụ nữ tên Lã Thị Ngần, 20 tuổi. Đề cập đến địa danh Tân Hưng, Vĩnh Bảo, Hải Phòng, có thể là nơi từng đóng quân trước đó, hoặc nơi có thân nhân sinh sống. Những thông tin tiểu sử này là cơ sở để truy tìm thân nhân hoặc số phận của ông Tùy. Tình trạng sức khỏe kém và việc không nhận được thư từ gia đình cho thấy khả năng tử vong do bệnh tật hoặc tử trận. Địa điểm cuối cùng được biết đến trong ghi chép của ông là khu vực biên giới Campuchia giáp với Tây Ninh, cần được điều tra để xác định khả năng có mộ chôn hoặc nơi tử trận. Chỉ thị của Vũ Hồng yêu cầu ông Tùy đến một địa điểm họp vào 18:30 ngày 12/7/1970 có thể là lần xuất hiện cuối cùng của ông được ghi nhận. Nếu sau đó ông Tùy mất tích hoặc bị chết, dòng thời gian này có thể giúp xác định trận đánh hoặc vụ phục kích có liên quan.
Hai là, ông Nguyễn Văn Thời, được nhắc đến trong Mục 1, với giấy thông hành đề ngày 5/1/1970 do ông Nguyễn Mạnh Hùng ký tên. Ông được phân công vào chiến trường B2. Số hiệu cá nhân (G135725, D2181) và dấu vân tay của ông là những yếu tố quan trọng để nhận dạng. Nếu sau đó ông được báo mất tích hoặc tử vong mà không có hồ sơ, tài liệu này có thể giúp xác minh danh tính.
Các tên khác trong Ban Chi ủy Chi bộ (7/7/1970) và cuộc họp phối hợp đơn vị cấp Trung đoàn (12/7/1970) bao gồm: Líu (Bí thư), Câu (Phó bí thư), Thôm (hoặc Thông, Phụ trách công tác Dân vận), Đỉnh (Phụ trách công tác An ninh), Khương, Vũ Hồng (Chỉ huy Công trường)
Tập tài liệu có giá trị di sản lớn. Cuốn sổ tay chứa ghi chú tư tưởng về vai trò lãnh đạo của Đảng, công tác giáo dục chính trị cho đơn vị “Công trường” (nêu rõ có 965 người), và những suy tư cá nhân về hành trình vượt biên sang Campuchia. Một mục không đề ngày ghi lại nỗi nhớ nhà, sức khỏe suy giảm và nỗi buồn khi không nhận được thư từ từ gia đình, một phản ánh sâu sắc về tổn thất tinh thần trong chiến tranh. Các bức ảnh (Mục 3–7) ghi lại hình ảnh bảy người lính QĐNDVN trong quân phục. Những hình ảnh này có thể giúp nhận dạng qua cơ sở dữ liệu liệt sĩ hoặc hội cựu chiến binh, đặc biệt tại Thái Bình hoặc Hải Phòng.
Kết luận của người nghiên cứu: Hồ sơ F034607600635 cung cấp một bức tranh đa chiều về một đơn vị QĐNDVN hoạt động tại Tây Ninh giữa năm 1970. Tài liệu kết hợp giữa mệnh lệnh quân sự, hồi ký cá nhân và thông tin nội bộ Đảng liên kết với các cá nhân có thể nhận diện được. Với các chi tiết về triển khai, địa điểm cuối cùng được biết và tình trạng sức khỏe suy giảm, ông Ngô Xuân Tùy có thể là một liệt sĩ chưa được tìm thấy hài cốt, và việc phục hồi ký ức về ông thông qua bảo tồn tài liệu, tìm kiếm hài cốt, hoặc hồi hương sổ tay sẽ là bước quan trọng trong việc chữa lành lịch sử. Tài liệu này có giá trị nhân đạo và lịch sử, cần được ưu tiên trong các hoạt động tìm kiếm MIA và bảo tồn chứng tích chiến tranh.
Hà Nội, 19/6/2025
TTNL
