Sâm Ngọc Linh, được mệnh danh là "quốc bảo" của Việt Nam, nổi tiếng với giá trị dược liệu quý hiếm và hàm lượng saponin vượt trội. Tuy nhiên, sự khan hiếm và giá trị cao của loại sâm này kéo theo thách thức về hàng giả và bảo vệ nguồn gốc xuất xứ. Thành phố Đà Nẵng đã tiên phong ứng dụng công nghệ chuỗi khối, thiết bị IoT quan trắc môi trường, và Tem/Vòng Truy xuất nguồn gốc tích hợp Chip NFC (Near-Field Communication) để minh bạch hóa nguồn gốc xuất xứ và nâng cao giá trị của Sâm Ngọc Linh trên thị trường trong nước và quốc tế. Đây là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ "Xây dựng cơ sở dữ liệu vùng sâm và ứng dụng công nghệ chuỗi khối trong quản lý, kiểm soát, truy xuất nguồn gốc, chất lượng, quảng bá và thương mại hóa chuỗi sản phẩm sâm củ Ngọc Linh," được thực hiện bởi toàn thể thành viên tham gia đề tài dưới sự quản lý của Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Đà Nẵng (trước đây là Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Nam).
Sâm Ngọc Linh tại vườn sâm Nam Trà My
Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis), thuộc họ Cam tùng (Araliaceae), là một loài dược liệu đặc hữu chỉ mọc tự nhiên ở các vùng núi cao trên 1.200m, tập trung tại khu vực núi Ngọc Linh (2.578m). Với môi trường sinh trưởng khắc nghiệt, dưới tán rừng nguyên sinh và trên lớp đất vàng đỏ giàu mùn, Sâm Ngọc Linh phát triển những đặc tính độc đáo, từ thân rễ cong ngoằn ngoèo, củ hình con quay với trọng lượng tăng dần theo tuổi (từ 14,2g ở 4 năm tuổi đến 31,6g ở 15 năm tuổi), đến hàm lượng saponin cao vượt trội, bao gồm các hợp chất quý như Majonosid R2, Ginsenosid Rg1, và Ginsenosid Rb1.
Giá trị y học của Sâm Ngọc Linh không chỉ nằm ở khả năng bồi bổ sức khỏe mà còn ở tiềm năng kinh tế to lớn. Tuy nhiên, chính sự khan hiếm và giá trị cao đã khiến loại sâm này trở thành mục tiêu của nạn giả mạo hình thái sâm và nguồn gốc xuất xứ, gây thiệt hại cho người tiêu dùng, doanh nghiệp, và uy tín thương hiệu Sâm quốc gia.
Nhận thức được những thách thức này, Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Đà Nẵng đã triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ nhằm xây dựng cơ sở dữ liệu vùng sâm và ứng dụng công nghệ chuỗi khối, thiết bị IoT quan trắc môi trường, cùng Tem/Vòng Truy xuất nguồn gốc tích hợp Chip NFC để đảm bảo tính minh bạch, xác thực nguồn gốc, và quản lý hiệu quả chuỗi cung ứng Sâm Ngọc Linh. Hệ thống này tuân thủ Thông tư 02/2024/TT-BKHCN của Bộ Khoa học và Công nghệ, mang lại giải pháp đáp ứng tiêu chuẩn quốc gia về quản lý truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa, đảm bảo tính pháp lý và độ tin cậy cao.
Tính năng nhận diện Chip NFC và mã QR trong ứng dụng TXNG Sâm Ngọc Linh
Phần mềm truy xuất nguồn gốc Sâm Ngọc Linh được thiết kế với các thành phần tích hợp, tạo nên một giải pháp toàn diện nhằm đảm bảo tính minh bạch, xác thực nguồn gốc và nâng cao giá trị của sản phẩm. Hệ thống kết hợp công nghệ chuỗi khối, thiết bị IoT và tem/vòng truy xuất, cung cấp một nền tảng quản lý hiệu quả từ vùng trồng đến tay người tiêu dùng.
Đầu tiên, hệ thống quản lý cơ sở dữ liệu vùng trồng sâm, lưu trữ thông tin chi tiết về các hộ trồng, hợp tác xã (HTX) và doanh nghiệp. Dữ liệu bao gồm sản lượng, vùng nguyên liệu, cùng thông tin hộ trồng như tên, địa chỉ, quy mô sản xuất và các chứng nhận liên quan... Những thông tin này được cập nhật thông qua Hệ thống CMS, đảm bảo tính minh bạch, hỗ trợ bảo vệ chỉ dẫn địa lý của Sâm Ngọc Linh.
Đăng ký và phê duyệt nội dung phát hành lô Sâm Ngọc Linh tham gia Truy xuất nguồn gốc
Mỗi sản phẩm Sâm Ngọc Linh được gắn tem hoặc vòng truy xuất nguồn gốc tích hợp chip NFC, chứa bộ ba định danh duy nhất: mã truy vết hàng hóa (Trace ID), mã QR động và URL (Uniform Resource Locator) liên kết với dữ liệu lô hàng tham gia TRuy xuất nguồn gốc. Quy tắc 1:1:1 đảm bảo không trùng lặp hay tái sử dụng, với toàn bộ quá trình quản lý tem/vòng được thực hiện thông qua Hệ thống CMS. Điều này giúp xác thực nguồn gốc sản phẩm một cách an toàn và đáng tin cậy.
Hệ thống CMS (content management system) quản trị trung tâm quản lý lưu trữ dữ liệu vùng trồng sâm và truy xuất nguồn gốc sâm ngọc linh (gọi tắt là hệ thống CMS), đây là nền tảng trung tâm của quá trình, quản lý dữ liệu vùng trồng, lô hàng, tem/vòng và thông tin người dùng, bao gồm hộ trồng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Tích hợp bản đồ số và dữ liệu khí tượng, CMS hỗ trợ giám sát vùng trồng, bảo vệ chỉ dẫn địa lý và quản lý vòng đời tem/vòng. Hệ thống còn cho phép phân quyền, ghi log truy cập, đảm bảo tính bảo mật và hỗ trợ theo dõi toàn bộ chuỗi cung ứng.
Thiết bị IoT quan trắc môi trường và Hệ thống quản lý dữ liệu
Hệ thống sử dụng các thiết bị IoT tại vùng trồng sâm để thu thập dữ liệu thời gian thực về nhiệt độ, độ ẩm và tọa độ GPS. Dữ liệu này được đồng bộ với Hệ thống CMS, hỗ trợ xây dựng hồ sơ vi khí hậu, đánh giá chất lượng vùng trồng sâm đạt chuân. Đồng thời, các thiết bị IoT còn phát cảnh báo khi chỉ số môi trường vượt các ngưỡng cho phép, giúp thúc đẩy phát triển nông nghiệp thông minh và bảo vệ vùng trồng hiệu quả.
Hệ thống giám sát dữ liệu thời tiết vùng sâm, ghi nhận thông tin về nhiệt độ, độ ẩm, áp suất và lượng mưa theo từng xã và khung thời gian. Dữ liệu được trình bày qua các biểu đồ chuyên nghiệp, giúp cơ quan quản lý dễ dàng theo dõi và phân tích. Hệ thống còn phát cảnh báo rủi ro thiên tai qua email và ứng dụng di động, hỗ trợ bảo vệ vùng trồng Sâm Ngọc Linh trước các điều kiện bất lợi.
Hệ thống giám sát dữ liệu thời tiết vùng sâm
Ứng dụng di động TXNG Sâm Ngọc Linh, hỗ trợ Android và iOS, mang đến trải nghiệm tiện lợi cho người tiêu dùng. Bằng cách quét mã QR, chip NFC, mã truy vết, mã lô hàng hoặc mã GTIN, người dùng có thể tra cứu thông tin chi tiết về nguồn gốc, lô hàng, chứng nhận và xuất xứ sản phẩm. Ứng dụng còn cho phép gửi đánh giá và phản ánh sai phạm đến quản trị viên, góp phần nâng cao chất lượng và phát hiện không đúng xuất xứ/Sâm Ngọc Linh có hình thái giả mạo.
Ứng dụng di động TXNG Sâm Ngọc Linh
Quy trình quản lý truy xuất nguồn gốc Sâm Ngọc Linh được thiết kế chặt chẽ, đảm bảo tính minh bạch và liên kết từ khâu trồng trọt đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Mỗi bước trong quy trình đều được thực hiện thông qua Hệ thống CMS, kết hợp công nghệ chuỗi khối và tem/vòng tích hợp chip NFC, tạo nên một chuỗi cung ứng đáng tin cậy, đáp ứng tiêu chuẩn quốc gia và nhu cầu thị trường.
Quá trình bắt đầu bằng việc thu thập dữ liệu từ các vùng trồng sâm. Hệ thống ghi nhận thông tin về hộ trồng, hợp tác xã (HTX), và doanh nghiệp, bao gồm diện tích, sản lượng, và điều kiện trồng sâm. Từ năm 2022, hệ thống đã thu thập hơn 900 phiếu khảo sát với hơn 300.000 trường dữ liệu. Hiện nay, các hộ trồng, HTX, và doanh nghiệp có thể đăng ký tham gia trực tiếp vào Hệ thống CMS cập nhật thông tin một cách linh hoạt và thuận tiện.
Bên cạnh đó, cơ quan quản lý sử dụng Hệ thống CMS để tạo và phân phối tem/vòng truy xuất nguồn gốc. Mỗi lô tem/vòng được mã hóa với bộ ba định danh duy nhất, gồm mã truy vết hàng hóa (Trace ID), mã QR động, và URL (Uniform Resource Locator). Các tem/vòng này được phân phối đến hộ trồng hoặc doanh nghiệp, chỉ được kích hoạt sau khi lô hàng được phê duyệt, đảm bảo không có sự trùng lặp hay tái sử dụng, tăng cường tính bảo mật và minh bạch.
Sau khi thu thập dữ liệu và phân phối tem/vòng, hộ trồng, HTX, hoặc doanh nghiệp nhập thông tin lô hàng vào Hệ thống CMS, lựa chọn lô tem/vòng phù hợp, và gửi yêu cầu phê duyệt đến cơ quan quản lý. Khi lô hàng được phê duyệt, dữ liệu được đồng bộ vào tem/vòng và gắn trực tiếp lên sản phẩm Sâm Ngọc Linh. Quy trình này đảm bảo mọi sản phẩm đều mang thông tin nguồn gốc rõ ràng, sẵn sàng cho bước kiểm tra cuối cùng từ người tiêu dùng.
Tem Truy xuất nguồn gốc Sâm Ngọc Linh tích hợp Chip NFC
Cuối cùng, người tiêu dùng có thể sử dụng ứng dụng TXNG Sâm Ngọc Linh để quét mã QR, chip NFC, mã truy vết, mã lô hàng, hoặc mã GTIN, từ đó tra cứu thông tin chi tiết về nguồn gốc, lô hàng, và chứng nhận của sản phẩm. Hệ thống CMS ghi nhận lịch sử truy cập và phản hồi từ người dùng, giúp cơ quan quản lý và doanh nghiệp phát hiện sai phạm, cải thiện chất lượng, và duy trì niềm tin của thị trường. Quy trình khép kín này không chỉ bảo vệ giá trị của Sâm Ngọc Linh mà còn tạo nền tảng cho một chuỗi cung ứng minh bạch, hiệu quả.
Phần mềm truy xuất nguồn gốc Sâm Ngọc Linh mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho các đối tượng liên quan:
- Người tiêu dùng: Có thể xác minh Sâm Ngọc Linh đúng nguồn gốc xuất xứ thông qua ứng dụng TXNG, sử dụng mã QR, chip NFC, mã truy vết, mã lô hàng, hoặc mã GTIN, đảm bảo chất lượng và tránh hàng giả.
- Hộ trồng, HTX, và doanh nghiệp: Hệ thống xác nhận chỉ dẫn địa lý, nâng cao uy tín thương hiệu và hỗ trợ xuất khẩu nhờ dữ liệu minh bạch, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
- Cơ quan quản lý: Hệ thống CMS và IoT giúp giám sát vùng trồng, tối ưu hóa canh tác, và bảo vệ môi trường, trong khi phản hồi từ người tiêu dùng hỗ trợ cải thiện chất lượng và phát hiện hàng giả.
Đề tài khoa học và công nghệ "Xây dựng cơ sở dữ liệu vùng sâm và ứng dụng công nghệ chuỗi khối trong quản lý, kiểm soát, truy xuất nguồn gốc, chất lượng, quảng bá và thương mại hóa chuỗi sản phẩm sâm củ Ngọc Linh" thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa giá trị truyền thống và công nghệ hiện đại. Dưới sự chỉ đạo của Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Đà Nẵng (trước đây là Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Nam), cùng với nỗ lực của các thành viên thực hiện đề tài và sự hỗ trợ tích cực từ các cơ quan quản lý địa phương, Phần mềm Truy xuất nguồn gốc Sâm Ngọc Linh đã góp phần vào việc bảo vệ và nâng tầm giá trị Sâm Ngọc Linh tại địa phương. Phần mềm không chỉ tạo cơ hội đưa dược liệu Việt Nam tiếp cận thị trường quốc tế mà còn thúc đẩy sự phát triển của một nền nông nghiệp dược liệu hiện đại, bền vững.
