Nghị định do Bộ KH&CN chủ trì xây dựng với hệ thống quy định rõ ràng, tính khả thi cao nhằm chuyển giao hợp lý một phần thẩm quyền từ trung ương cho địa phương; đồng thời, Bộ KH&CN giữ vai trò kiểm soát chiến lược, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện.
Phân cấp, phân quyền
Tại Nghị định nêu trên, có 78 nhiệm vụ được đề xuất phân quyền, phân cấp (gồm 16 nhiệm vụ phân quyền và 62 nhiệm vụ phân cấp), triển khai theo lộ trình: chuẩn bị năm 2025; thí điểm năm 2026; mở rộng trên phạm vi toàn quốc từ năm 2027.
Kết quả rà soát cho thấy, Bộ KH&CN đề xuất phân quyền, phân cấp 117/223 nhiệm vụ quản lý Nhà nước, tương đương 52,5%, đây là tỷ lệ rất cao trong phân cấp, phân quyền của Bộ. Nghị định là bước cụ thể hóa giai đoạn đầu của kế hoạch chuyển giao được đề xuất.
Nghị định giúp địa phương chủ động trong quản lý, rút ngắn thủ tục, nâng cao hiệu quả phục vụ người dân và doanh nghiệp. Ảnh: Thu HiềnVề các nhiệm vụ phân quyền, Nghị định chuyển giao thẩm quyền quyết định một số nội dung cho UBND cấp tỉnh theo luật định. Cụ thể:
Trong lĩnh vực viễn thông, địa phương được quyền cấp phép cung cấp dịch vụ viễn thông cố định mặt đất, xử lý vi phạm và yêu cầu chấm dứt hoạt động cung cấp dịch vụ. Đối với công nghệ thông tin và chuyển đổi số, các địa phương được xây dựng và triển khai chiến lược chuyển đổi số riêng của mình.
Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và sở hữu công nghiệp, UBND cấp tỉnh được quyết định xử lý đơn đăng ký sáng chế, xác lập quyền sở hữu và xử lý các hành vi xâm phạm quyền trong phạm vi địa phương. Trong KH&CN, địa phương có thể tự thẩm định và phê duyệt các nhiệm vụ nghiên cứu KH&CN cấp tỉnh, phù hợp định hướng Phát triển kinh tế xã hội địa phương. Đối với chuyển giao công nghệ, địa phương được phân quyền thẩm định, phê duyệt các hợp đồng chuyển giao công nghệ, cho phép thành lập tổ chức, chi nhánh khoa học có yếu tố nước ngoài.
Về các nhiệm vụ phân cấp cho địa phương, Nghị định xác định 7 lĩnh vực trọng tâm, gồm:
Trong lĩnh vực viễn thông, UBND cấp tỉnh được giải quyết tranh chấp, cấp phép, tiếp nhận thông báo cung cấp dịch vụ và xử lý việc ngừng kinh doanh dịch vụ viễn thông cố định mặt đất trong phạm vi địa phương. Cơ quan này cũng có quyền cấp, sửa đổi, gia hạn hoặc thu hồi giấy chứng nhận kết nối cung cấp dịch vụ nội dung thông tin trên mạng viễn thông di động, kể cả đình chỉ hoạt động nếu tổ chức vi phạm quy định. Ngoài ra, UBND tỉnh sẽ thực hiện việc phân bổ và thu hồi số thuê bao di động H2H theo phương thức đấu giá.
Trong lĩnh vực tần số vô tuyến điện, UBND cấp tỉnh được trao thẩm quyền quản lý toàn bộ quy trình cấp, gia hạn, thu hồi giấy phép sử dụng tần số và thiết bị vô tuyến điện cho các loại đài, bao gồm đài trên tàu cá, đài nghiệp dư, đài tàu nội địa và mạng vô tuyến nội bộ. Tỉnh cũng là nơi công nhận các tổ chức có đủ điều kiện cấp chứng chỉ vô tuyến điện nghiệp dư, đào tạo, sát hạch vô tuyến điện viên hàng hải, phù hợp với quy định tại Nghị định số 63/2023/NĐ-CP.
Lĩnh vực công nghệ thông tin và chuyển đổi số chứng kiến việc phân cấp sâu rộng khi UBND tỉnh trở thành đầu mối tổ chức thẩm định các thiết kế cơ sở và thiết kế chi tiết của các dự án đầu tư ứng dụng CNTT nhóm A sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương. Các nội dung thẩm định bao gồm mức độ tuân thủ kiến trúc chính phủ điện tử, tính kết nối, liên thông dữ liệu, lựa chọn công nghệ kỹ thuật và khả năng bảo đảm an toàn hệ thống.
Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, UBND tỉnh giữ vai trò chủ chốt trong việc cấp phó bản và cấp lại văn bằng bảo hộ, đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng, tổ chức kiểm tra nghiệp vụ đại diện và giám định sở hữu công nghiệp, cũng như cấp và thu hồi chứng chỉ hành nghề tương ứng. Đồng thời, UBND tỉnh còn có nhiệm vụ chấm dứt quyền sử dụng sáng chế theo quyết định bắt buộc, ghi nhận các thay đổi hợp đồng, và phối hợp với các cơ quan trung ương trong giám sát năng lực đại diện sở hữu trí tuệ tại địa phương.
Với lĩnh vực năng lượng nguyên tử, UBND cấp tỉnh được giao quyền cấp phép sử dụng các thiết bị bức xạ tích hợp PET/CT, SPECT/CT, các thiết bị phát tia X dùng trong phân tích, kiểm tra an ninh hoặc hiển vi điện tử. Ngoài ra, tỉnh còn thực hiện cấp chứng chỉ nhân viên bức xạ và tiếp nhận khai báo thiết bị bức xạ theo quy trình nghiêm ngặt, đảm bảo quản lý an toàn bức xạ hạt nhân theo quy định tại Nghị định số 142/2020/NĐ-CP.
Đối với lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, chính quyền địa phương có trách nhiệm cấp mới, sửa đổi, cấp lại hoặc thu hồi các giấy chứng nhận liên quan đến dịch vụ kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm, giám định và chứng nhận hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa. UBND tỉnh cũng đảm nhận việc kiểm tra hoạt động của các tổ chức đánh giá sự phù hợp và xử lý vi phạm trong lĩnh vực này, phù hợp với Nghị định số 105/2016/NĐ-CP và 107/2016/NĐ-CP.
Cuối cùng, lĩnh vực KH&CN ghi nhận vai trò nổi bật của chính quyền địa phương trong việc hướng dẫn nghiệp vụ cho ban quản lý khu công nghệ cao, xin ý kiến Chính phủ về sản phẩm, công nghệ đầu tư R&D, và thực hiện các thủ tục cấp, điều chỉnh giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động đánh giá, giám định công nghệ. Ngoài ra, UBND tỉnh còn được phân quyền xác nhận phương tiện vận tải chuyên dùng, phê duyệt điều lệ tổ chức KHCN có vốn nước ngoài theo Nghị định số 08/2014/NĐ-CP, và cấp giấy chứng nhận ứng dụng công nghệ cao cho tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp theo Quyết định số 55/2010/QĐ-TTg.
Đáng chú ý, Nghị định còn ban hành 6 Phụ lục theo hướng cải cách thủ tục hành chính, với 86 nội dung được cắt giảm về hồ sơ và thời gian xử lý. Các lĩnh vực gồm: Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (33 nội dung), Tần số vô tuyến điện (9 nội dung), Công nghệ cao (15 nội dung), Sở hữu trí tuệ (17 nội dung), Chuyển giao công nghệ (4 nội dung), và Đăng ký hoạt động KH&CN (8 nội dung).
Những bước đi cụ thể nhằm hiện thực hóa chủ trương phân quyền, phân cấp gắn với nâng cao hiệu lực quản lý và trách nhiệm địa phương trong phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS). Đây chính là bước chuyển thể chế mạnh mẽ, tạo cơ sở để kiến tạo một mô hình quản trị nhà nước hiện đại, năng động, phản ứng nhanh và gần dân hơn.
Địa phương làm, địa phương quyết, địa phương chịu trách nhiệm
Tiêu chí phân quyền, phân cấp giữa cơ quan Trung ương và chính quyền địa phương được thiết kế dựa trên tính chất kỹ thuật, chuyên môn của nhiệm vụ, khả năng tổ chức thực hiện và mức độ phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng địa phương.
Theo đó, không phân quyền, phân cấp dàn trải mà dựa trên nguyên tắc đủ rõ, đủ mạnh, đủ điều kiện, đi kèm với cơ chế trách nhiệm giải trình rõ ràng. Trong đó, toàn bộ quy trình thực hiện và kết quả xử lý phải được công khai, minh bạch. Chỉ những nhiệm vụ có tính chất kỹ thuật rõ ràng, quy trình ổn định, địa phương có đủ năng lực thực thi và đã từng có kinh nghiệm xử lý thực tế mới được chuyển giao. Những nhiệm vụ mang tính chiến lược, điều phối vùng, hoặc có tác động lớn tới quốc phòng, an ninh, môi trường hoặc điều ước quốc tế vẫn thuộc thẩm quyền của Trung ương. Do đó, Nghị định vừa thể hiện sự tin tưởng đối với năng lực quản lý của chính quyền địa phương, vừa bảo đảm tính thống nhất trong quản lý ngành.
Để bảo đảm thực thi hiệu quả, Bộ KH&CN sẽ ban hành hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể đối với từng lĩnh vực chuyên môn, tổ chức các đợt tập huấn, bồi dưỡng cán bộ địa phương và chuyển giao đầy đủ hệ thống cơ sở dữ liệu liên quan. Các nội dung cụ thể về hồ sơ, quy trình, thời gian giải quyết, cơ quan xử lý và lệ phí đều được hướng dẫn chi tiết trong các phụ lục kỹ thuật kèm theo.
Đồng thời, Bộ KH&CN cũng sẽ kiểm tra, giám sát định kỳ quá trình thực hiện tại địa phương, hướng dẫn xử lý các tình huống phát sinh nhằm duy trì tính thống nhất và chất lượng quản lý ngành.
Về phía địa phương, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xây dựng kế hoạch triển khai Nghị định, phân công đầu mối thực hiện, ban hành quy chế phối hợp liên ngành, tổ chức kiểm tra nội bộ và báo cáo định kỳ về kết quả thực hiện cho Bộ KH&CN.
Nghị định được xem là nền tảng quan trọng để các tỉnh, thành phố chủ động thúc đẩy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo cấp vùng, phát triển doanh nghiệp KH&CN và startup công nghệ từ chính nhu cầu địa phương. Nghị định được kỳ vọng sẽ giải quyết tình trạng “trung ương ôm việc, địa phương chờ phân bổ”, góp phần cải thiện môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh quốc gia. Nếu được triển khai đồng bộ và quyết liệt, đây sẽ là một trong những dấu mốc thể chế quan trọng trong năm 2025, đưa KH&CN trở thành động lực phát triển tại mỗi địa phương, thay vì chỉ là lĩnh vực được quản lý tập trung ở cấp trung ương như trước đây.
