1. Rủi ro từ tự nhiên và môi trường
Đây là nhóm yếu tố cơ bản và khó kiểm soát nhất, có ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng sản phẩm nông nghiệp.
Thứ nhất, biến đổi khí hậu và thiên tai. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán kéo dài, lũ lụt, bão, sương muối hay xâm nhập mặn ngày càng gia tăng về tần suất và mức độ nghiêm trọng.
Những yếu tố này gây ra thiệt hại vật chất nặng nề, phá hủy cây trồng, vật nuôi, cơ sở hạ tầng sản xuất và gây ra sự bất ổn trong quy trình canh tác. Điều này đòi hỏi các giải pháp quản lý rủi ro phải tập trung vào việc thích ứng, chẳng hạn như sử dụng giống cây, con chịu hạn hoặc chịu mặn tốt, và xây dựng hệ thống tưới tiêu hiệu quả.
Thứ hai, dịch bệnh và sâu hại. Các loại dịch bệnh trên cây trồng và vật nuôi có thể bùng phát bất ngờ, lây lan nhanh chóng và gây thiệt hại trên diện rộng. Ví dụ điển hình là dịch tả lợn châu Phi, đã tác động sâu sắc đến ngành chăn nuôi.
Những yếu tố như biến đổi khí hậu và việc giao thương quốc tế cũng tạo điều kiện cho các mầm bệnh mới xuất hiện. Do đó, việc quản trị rủi ro cần có các biện pháp phòng ngừa và ứng phó kịp thời như giám sát dịch tễ, tiêm phòng và áp dụng các quy trình sản xuất an toàn.
2. Rủi ro từ thị trường và kinh tế
Đây là nhóm yếu tố tạo ra sự bất ổn về thu nhập và khả năng sinh lời cho người sản xuất.
Thứ nhất, biến động giá cả. Giá nông sản thường xuyên biến động theo cung cầu thị trường, trong khi chi phí đầu vào như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, và thức ăn chăn nuôi lại có xu hướng tăng. Sự chênh lệch này khiến người sản xuất khó khăn trong việc dự báo lợi nhuận.
Bên cạnh đó, các yếu tố kinh tế vĩ mô toàn cầu, xung đột địa chính trị cũng có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, gây ra tình trạng "được mùa mất giá". Quản trị rủi ro trong trường hợp này cần các công cụ như hợp đồng bao tiêu, liên kết chuỗi giá trị và bảo hiểm giá nông sản để bảo vệ thu nhập.
Thứ hai, rào cản thương mại và thay đổi chính sách. Các quy định về chất lượng, tiêu chuẩn an toàn (như VietGAP, GlobalGAP) của các thị trường nhập khẩu ngày càng khắt khe.
Việc thay đổi chính sách đột ngột hoặc các biện pháp bảo hộ thương mại cũng có thể làm mất đi thị trường xuất khẩu, gây tổn thất lớn.
Để vượt qua rủi ro này, các doanh nghiệp và hợp tác xã cần chủ động nâng cao chất lượng sản phẩm, cập nhật thông tin thị trường và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.
3. Rủi ro từ yếu tố xã hội và chính sách
Đây là nhóm yếu tố quyết định môi trường pháp lý và xã hội cho hoạt động sản xuất nông nghiệp.
Thứ nhất, thiếu hụt thông tin và trình độ sản xuất. Một phần lớn người nông dân vẫn thiếu hụt thông tin về thị trường, kỹ thuật canh tác tiên tiến và dự báo thời tiết.
Trình độ sản xuất không đồng đều cũng dẫn đến năng suất và chất lượng sản phẩm thấp, không đủ khả năng cạnh tranh.
Do đó, quản trị rủi ro cần tập trung vào việc nâng cao năng lực cho người nông dân thông qua các chương trình tập huấn và phổ biến kiến thức.
Thứ hai, sự thay đổi của người tiêu dùng. Xu hướng tiêu dùng ngày càng chuyển dịch mạnh mẽ. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sản phẩm sạch, hữu cơ, có nguồn gốc rõ ràng, và các yếu tố đạo đức trong sản xuất.
Việc không theo kịp những xu hướng này sẽ khiến sản phẩm nông nghiệp truyền thống mất dần chỗ đứng. Đây là rủi ro nhưng cũng là cơ hội để các nhà sản xuất đổi mới, đầu tư vào công nghệ và xây dựng thương hiệu uy tín.
Thứ ba, chính sách hỗ trợ của nhà nước. Các chính sách của chính phủ về bảo hiểm nông nghiệp, hỗ trợ vay vốn, đầu tư hạ tầng (thủy lợi, giao thông) đóng vai trò then chốt trong việc giảm thiểu rủi ro cho người sản xuất.
Khi chính sách chưa đủ mạnh hoặc chưa được triển khai hiệu quả, người nông dân sẽ phải tự gánh chịu phần lớn rủi ro, gây khó khăn cho sự phát triển lâu dài của ngành.
Tóm lại, quản trị rủi ro trong nông nghiệp đòi hỏi một cách tiếp cận tổng thể, tích hợp cả ba nhóm yếu tố trên. Bằng cách chủ động nhận diện và phân tích rõ ràng các rủi ro từ tự nhiên, thị trường và xã hội, chúng ta mới có thể xây dựng những chiến lược hiệu quả, giúp nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững và vững vàng hơn trong tương lai.
Còn tiếp...
